Saturday 8 March 2014

OFC 008. KISWAHILI ----- FOUNDATION COURSE -- THE OPEN UNIVERSITY OF TANZANIA---- BY. MWL JAPHET MASATU.

OFC  OO8 . KISWAHILI ----  FOUNDATION  COURSE ----BY.  MWL . JAPHET  MASATU.

Maana ya Fasihi


.1:  MAANA YA FASIHI

Kuna waandishi tofautitofauti ambao wamejitahidi kuelezea juu ya maana au fasili ya fasihi kama ifuatavyo;
Fasihi; ni sanaa yaani mkusanyiko wa kazi mbalimbali zilizosanifiwa kwa kutumia lugha itumiayo zaidi maneno na kujishughulisha na jinsi binadamu anavyojitambua mwenyewe binafsi,Pia anavyoathiriwa na binadamu wenzake aidha na viumbe vingine aina kwa aina katika mazingira mbalimbali ya maisha.(Nkwera, Fr.F.V,2003:94)
Fasihi; ni sanaa ya lugha inayoshughulikia masuala yanayomhusu binadamu matatizo yake ,ndoto zake,matumaini yake,migogoro yake na jinsi anavyoingiliana na mazingira yake.(Wamitila,2004:19).
Fasihi; ni sanaa itoayo maudhui yake kwa kutumia lugha ya maneno ambayo hutamkwa ama kuandikwa.(Senkoro F.E.M.K,2011:11).
Kwa mtazamo wangu  kutokana na maana za waanishi tofautitofauti ambao wamejitahidi kutoa maana ya fasihi mimi nimeona kuwa fasihi ni kazi ya sanaa inayotumia lugha katika njia  masimulizi au maandishi katika kufikisha ujumbe uliokusudiwa  kwa jamii husika katika kuikabili mazingira yake katika nyanja mbalimbali za maisha kamavile siasa uchumi, na utamaduni
Ndani ya fasihi kama sanaa kuna matawi au tanzu mbili za fasihi nazo ni fasihi simulizi na fasihi andishi. Katika


1.2:   M AANA YA FASIHI ANDISHI

Fasihi andishi; hii ni fasihi iliyozuka baada ya kuvumbuliwa kwa mfumo wa maandishi. Huhifadhiwa kwenye maandishi, ili yasomwe na vizazi vya baadaye. (Wamitila K.W,2004) .
Pia wahusika katika fasihi Andishi fasihi hutumia wahusika kama wanadamu, kinyume na fasihi Simulizi ambayo hutumia wahusika changamano (watu, wanyama, mazimwi n.k). Kunazo aina kadhaa za wahusika katika kazi ya fasihi andishi kama(http://www.gafkosoft.com/sw/search/?s=fasihi).


1.3:   MAANA YA FASIHI SIMULIZI

Fasihi simulizi ni kazi ya sanaa  inayotumia lugha, Kazi hii ya sanaa huhifadhiwa kwa  kichwa na kusambazwa kwa njia ya masimulizi ya mdomo. (Nchimbi.A.S,2011).
Fasihi simulizi ni kazi ya sanaa inayotumia mdomo (tofauti na maandishi kama kwenye fasihi andishi) kama njia kuu maalumu kwa ajili ya kufikisha ujumbe. Ni sehemu ya msingi ya utamaduni, na vipengere vyake vingi vinafanya kazi kama katika fasihi kwa ujumla. (htt://sw.m.wikipedia.org/wiki/fasihi simulizi)

Fasihi ya Kiafrika


Makala hii ina dalili ya kutungwa kwa kutegemea programu ya kompyuta kama "google translation kit". Watumiaji wanaombwa kuchungulia lugha, viungo na muundo wake tena. Wakiridhika na hali yake wanaweza kuondoa kigezo hiki kinachoonekana kwenye dirisha la kuhariri juu ya matini ya makala kwa alama za {{tafsiri kompyuta}} .
Fasihi ya Kiafrika inamaanisha maandiko kuhusu na kutoka Afrika. Kama George Joseph anavyodokeza katika ukurasa wa kwanza wa sura yake kuhusu Fasihi ya Afrika katika kitabu understanding Contemporary Africa, ' wakati mtizamo wa fasihi ya Ulaya kwa ujumla inahusu herufu zilizoandikwa, dhana ya Afrika inahusisha pia fasihi simulizi. [1]
Kama George Joseph anavyoendelea kuandika, wakati maoni ya Ulaya kuhusu fasihi yalisisitiza mgawanyo wa sanaa na maudhui, mwamko wa Afrika unajumuisha:
"Fasihi" inaweza pia kuashiria matumizi ya maneno kisanaa kwa ajili ya sanaa pekee. Bila kukana jukumu muhimu la somo la sanaa katika Afrika, tunapaswa kukumbuka kwamba, tangu jadi, Waafrika huwa hawatenganishi sanaa na kufundisha. Badala ya kuandika au kuimba kwa sababu ya uzuri ulioko, Waandishi wa Afrika, kwa kufuata fasihi simulizi, hutumia uzuri kusaidia kuwasiliana ukweli na taarifa muhimu na jamii. Hakika, kitu huchukuliwa kizuri kwa sababu ya ukweli kinachoonyesha na jamii kinachosaidia kujenga. [2]

Maandiko ya kitambo

(Misri ya Kale) ulikuwa miongoni mwa tamaduni za kale zaidi za Kiafrika zenye desturi ya kuandika, ambao baadhi ya maandishi yake yaliyotumia picha na alama kuashiria kitu au jambo huishi mpaka waleo. Kazi kama vile Kitabu cha Wafu cha Misri kawaida hutumiwa na wasomi kama rejeleo la msingi la imani ya kidini ya Misri ya kale na sherehe. Maandiko ya Kinubi, yanakubalika lakini kwa wakati huu hayasomeki. Awali yaliandikwa kwa kutumia picha na alama na hatimaye kwa kutumia alfabeti yenye miundo 23, kutafsiri kumekuwa kugumu.

Fasihi simulizi

Fasihi simulizi inaweza kuwa katika nathari au ushairi. Mara nyingi, nathari huwa hadithi au historia na inaweza kujumuisha hekaya zenye wahusika walaghai. Wasimuliza katika Afrika wakati mwingine hutumia mbinu ya kuuliza-na-majibu kusimulia hadithi zao. Mashairi, mara nyingi huimbwa, hujumuisha: masimulizi ya visa, aya ya shughuli, aya ya kidini, mashairi ya kusifu watawala na watu wengine maarufu. Waimbaji wa sifa[[]], husimulia hadithi zao kwa kuimba. [3] Nyimbo za upendo, za kazi, za watoto, misemo, mithali na vitendawili pia husomwa au huimbwa. [4]

Fasihi kabla ya Ukoloni

Mifano ya fasihi ya Kiafrika kabla ya ukoloni ni mingi. Fasihi simulizi ya Afrika ya magharibi inajumuisha visa vya Sundiata vilivyotungwa katika Mali ya kitambo, Visa vya zamani vya Dinga kutoka Dola la kitambo la Ghana. Nchini Ethiopia, iliyoandikwa awali kwa miundo ya Ge'ez ni Kebra Negast au kitabu cha wafalme. Aina moja maarufu ya ngano za kiafrika ni hadithi za "ulaghai", ambapo wanyama wadogo hutumia akili zao kushinda mapambano na wanyama wakubwa. Mifano wa wanyama laghai ni pamoja na Anansi, buibui katika ngano za Waashanti kutoka Ghana; Ijàpá, kobe katika ngano za Wayoruba kutoka Nigeria; na Sungura, ambaye hupatikana katika ngano za Afrika ya Mashariki na kati. [5] Kazi zingine zilizoandikwa ni tele, yaani katika Afrika kaskazini, kanda ya Sahel ya Afrika magharibi na pwani ya Kiswahili. Kutoka Timbuktu peke yake, kuna wastani nakala 300,000 au zaidi zilizowekwa katika maktaba mbalimbali na mikusanyiko ya kibinafsi,[6] hasa zilizoandikwa kwa Kiarabu, lakini baadhi yazo katika lugha za wenyeji (yaani Peul na Songhai) [7] Nyingi ziliandikiwa katika Chuo Kikuu maarufu cha Timbuktu. Kazi hizi zinaongelea mada nyingi, ambazo ni pamoja na Unajimu, Ushairi, Sheria, Historia, Imani, Siasa na Falsafa miongoni mwa zingine. [8] Fasihi ya Kiswahili vile vile, imehamasishwa na mafundisho ya Kiislam lakini ilikua katika mazingira ya kienyeji. Mojawapo wa vipande vya fasihi ya Kiswahili vinavyojulikana na vya kitambo sana ni Utendi wa Tambuka au "Hadithi ya Tambuka". Katika nyakati za Kiislamu, Waafrika wa Magharibi kama vile ibn Khaldun walitia fora sana katika fasihi ya Kiarabu. Afrika Kaskazini ya kitambo ilinufaisha Vyuo vikuu kama vile vya Fez na Cairo, kwa kiasi kikubwa mno cha maandiko ili kuongeza yao.

Fasihi ya Kiafrika wakati wa ukoloni

Kazi nzuri za Kiafrika zinazojulikana Ulaya kutoka kipindi cha ukoloni na kile cha biashara ya utumwa ni za masimulizi ya utumwa, kama vile The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano (1789) cha Olaudah Equiano.

Katika kipindi cha ukoloni, Waafrika walioathiriwa na lugha za Ulaya walianza kuandika katika lugha hizo. Mwaka 1911, Yusufu Efraimu Casely-Hayford (ajulikanaye pia kama Ekra-Agiman) kutoka Pwani ya Dhahabu (sasa Ghana) alichapisha ile pengine ni riwaya ya kwanza ya Kiafrika kundikwa kwa Kimombo, Ethiopia Unbound: Studies in Race Emancipation [9] Ingawa kazi hii iligusia hadithi na utetezi wa kisiasa, uchapishaji na kupitiwa upya na wanahabari wa Ulaya kulimaanisha wakati muhimu katika fasihi ya Kiafrika.

Katika kipindi hiki, tamthlia za Kiafrika zilianza kuibuka. Herbert Isaka Ernest Dhlomo wa Afrika ya Kusini alichapisha tamthlia ya kwanza ya Kiafrika kwa Kiingereza, [10] katika mwaka wa 1935. Mwakani 1962, Ngugi wa Thiong'o kutoka Kenya aliandika mchezo wa kuigiza wa kwanza wa Afrika ya Mashariki, The Black Hermit, hadithi iliyohadhari "ukabila" (ubaguzi kati ya makabila ya Afrika).

Fasihi ya Afrika mwishoni mwa kipindi cha ukoloni (kati ya mwisho wa Vita Vikuu vya Kwanza Vya Dunia na uhuru) iliendelea kuonesha mandhari ya ukombozi, uhuru, na (kati ya Waafrika kwenye maeneo yaliyodhibitiwa na Ufaransa ) kutambua weusi wa Waafrika. Mmoja wa viongozi wa harakati za kutambua weusi, mshairi na hatimaye Rais wa Senegal, Sédar Léopold Senghor, alichapisha mkusanyiko wa kwanza wa mashairi ya lugha ya Kifaransa yaliyoandikwa na Waafrika mwaka 1948, Anthologie de la Nouvelle poésie nègre et malgache de langue Française (Anthology of the New Black and Malagasy Poetry in French Language), akishirikisha utangulizi kutoka kwa mwandishi wa Kifaransa, Jean-Paul Sartre. [10]

Sio kwamba waandishi wa fasihi ya Afrika wakati huu walikuwa mbali na masuala waliyoyakabili. Wengi, kwa hakika, waliteswa kwa undani na pia kwa kuelekezwa: Akilaaniwa kwa kuyaweka kando majukumu yake ya kisanaa ili kushiriki kikamilifu katika mapambano, Christopher Okigbo aliuawa katika vita ya Biafra dhidi ya wanaharakati wa Nigeria katika vita vya wenyewe kwa wenyewe vya miaka ya 1960; Mongane Wally Serote aliwekwa kizuizini chini ya sheria ya Afrika Kusini ya Terrorism Act No 83 ya 1967 kati ya 1969 na 1970, na hatimaye kutolewa bila hata kujibu mashtaka; mjini London mwaka 1970, mwananchi mwenzake Arthur Norje alijiua; Jack Mapanje wa Malawi aliwekwa kizuizini bila kesi au mashtaka kwa sababu ya matamshi aliyotoa katika baa ya chuo kikuu ; na, mwakani 1995, Ken saro-Wiwa alikufa kwa kutiwa kitanzi na serikali ya wanajeshi ya Nigeria.

Fasihi ya Afrika baada ya ukoloni

Kwa ukombozi na kuongezeka kwa kusoma na kuandika kwani mataifa mengi ya Afrika yalipata uhuru wao katika miaka ya 1950 na 1960, fasihi ya Afrika imeongezeka kwa kasi kwa wingi na katika kutambuliwa, kwa kazi nyingi za Afrika kuonekana katika mitaala ya kielimu ya Ulaya na katika orodha ya "bora ya" vilivyoandikwa mwishoni mwa karne ya 20. Waandishi wa Afrika katika kipindi hiki waliandika katika lugha za Ulaya (hasa Kiingereza, Kifaransa na Kireno) na pia lugha za Afrika za jadi.

Ali A. Mazrui na wengine hutaja migogoro saba kama mandhari: Mfarakano kati ya Afrika iliyopita na iliyopo, kati ya Utamaduni na Usasa, kati ya wazawa na kigeni, kati ya kujijali na kujali jamii, kati Ujamaa na Ubepari, kati ya maendeleo na kujitegemea na kati Uafrika na ubinadamu. [11] Mandhari mengine katika kipindi hiki ni pamoja na matatizo ya kijamii kama vile ufisadi, tofauti za kiuchumi kati ya nchi ambazo zimepata uhuru maajuzi, na haki na majukumu ya wanawake. Waandishi wa kike sasa wamewakilishwa vyema katika fasihi ya Afrika iliyochapishwa kuliko walivyokuwa kabla ya uhuru.

Mwaka 1986, Wole Soyinka alikuwa mwandishi wa Afrika wa kwanza baada ya uhuru kushinda Tuzo la Nobel katika fasihi. Camus Albertmzaliwa wa Algeria alipokea tuzo hilo katika mwaka 1957.

Tuzo la Noma

Tuzo la Noma, lilianza mwaka wa 1980, hupatianwa kwa kazi bora ya mwaka katika fasihi ya Afrika.

Riwaya Kuu za Afrika

Washairi wakuu wa Afrika

Fasihi ya sekondari

  • kamusi elezo ya fasihi ya Kiafrika, ed Simon Gikandi, London: Routledge, 2003.
  • Historia ya Cambridge kuhusu fasihi ya Afrika na Caribbean, ed Abiola Irele na Simoni Gikandi, 2 vls, Cambridge [ua]: Cambridge University Press, 2004. Yaliyomo
  • Mabinti wa Afrika: Mkusanyiko wa Kimataifa wa Maneno na Maandishi wa ukoo wa Wanawake wa Afrika ", ed Margaret Busby (Random House, 1992).
  • Historia jumla ya Afrika. VIII, ed. Ali A. Mazrui, UNESCO, 1993, ch. 19 "fasihi ya kisasa tangu 1935," Ali A. Mazrui et al.
  • Kuelewa Afrika ya Kisasa, ed. Aprili A. Gordon na Donald L. Gordon, Lynne Rienner, London, 1996, ch. 12 "Fasihi ya Afrika", George Joseph

Angalia Pia

Lango la Fasihi

Marejeo

  1. Jump up ↑ [0] ^ George, Yusufu, "Fasihi ya Afrika" ch. 12 of Kuelewa Afrika ya kisasa s. 303
  2. Jump up ↑ ibid s. 304
  3. Jump up ↑ http://www.infoplease.com/ce6/ent/A0802673.html
  4. Jump up ↑ George Joseph, op. cit. uk. 306-310
  5. Jump up ↑ African Literature - MSN Encarta. Jalada kutoka ya awali juu ya 2009-10-31.
  6. Jump up ↑ http://www.sum.uio.no/research/mali/timbuktu/project/timanus.pdf
  7. Jump up ↑ http://www.spiegel.de/international/world/0, 1518,569560,00. Html
  8. Jump up ↑ http://www.loc.gov/exhibits/mali/
  9. Jump up ↑ [9] ^ Fasihi ya Afrika.
  10. Jump up ↑ Leopold Senghor - MSN Encarta. Jalada kutoka ya awali juu ya 2009-10-31.
  11. Jump up ↑ Ali A. Mazrui et al. "Maendeleo ya kisasa ya fasihi tangu 1935" kama ch. 19 ya UNESCO ya Historia Kuu ya Afrika ujazo. VIII s. 564f Ushirikiano na Ali A. Mazrui juu ya sura hii walikuwa Mario Pinto de Andrade, M'hamed Alaoui Abdalaoui, Daniel P. Kunene na Jan Vansina.

Viungo vya nje


Posted by at

No comments:

Post a Comment

Subscribe to: Post Comments (Atom)