OSW 226. USAHAIRI WA KISWAHILI.
WANA MAMBOLEO NA WANA MAPOKEO
WANATOFAUTIANAJE KATIKA KUELEZA
MAANA YA USHAIRI WA KISWAHILI?
Wataalamu mbalimbali wameeleza maana ya ushairi wa kiswahili, lakini mawazo yao yamefungamana katika sehemu fulani na kuofautiana katika baadhi ya maeneo. wataalamu karibu wote yaani wale wa kimambo leo na kimambo kale kwa pamoja wanaamini kuwa shairi lazima liwe na:
- mpangilio mzuri wa maneno
- lugha inayoeleweka
- lenye kuleta maana kwa hadhira iliyokusudiwa
vile vile wataalamu hawa wa kimamboleo na kimambokale wanatotautiana katika baadhi ya maeneo. maeneno hayo ni pamoja na:
- mpangilio wa urari wa vina na mizani
- mabeti
- kibwagizo au bahari
ZIFUATAZO NI MAANA ZA USHAIRI KULINGANA NA MAWZO YA WANA MAPOKEO
Shaaban
Robert katika Massamba (1983:55) anasema :
“Ushairi ni sanaa ya vina inayopambanuliwa
kama nyimbo, mashairi na tenzi.
Zaidi ya kuwa sanaa
ya vina, una ufasaha wa maneno machache au muhtasari.
Mwauliza wimbo,
shairi na tenzi ni nini? Wimbo ni shairi ndogo, ushairi ni
wimbo mkubwa na
utenzi ni upeo wa ushairi. Mwauliza tena kina na ufasaha
huweza kuwa nini?
Kina ni mlingano wa sauti za herufi. Kwa maneno mengine
huitwa mizani ya
sauti na ufasaha ni uzuri wa lugha. Mawazo na maoni na
fikra za ndani
zinapoelezwa kwa muhtasari wa shairi huvuta moyo kwa namna
ya ajabu”.
Naye Abdilatifu Abdalla katika Massamba
(1983:57) anasema:
“Utungo ufaao kupewa jina la ushairi si utungo
wowote bali ni utungo ambao katika kila
ubeti wake kuna ulinganifu wa vina vitukufu vilivyopangwa kimoja baada ya
chenziye, wenye vipande vilivyo na ulinganifu wa mizani. Na vipande hivyo viwe vimetandwa na maneno ya mkato
maalum na yenye lugha nyoofu, tamu na laini. Lugha ambayo ina uzito wa fikra,
tamu kwa mdomo wa kusema, tumbuizi kwa masikio ya kusikia na yenye kuathiri
moyo uliokusudiwa na kama ilivyokusudiwa”.
Mayoka (1986:3) anasema:
“Ushairi ni mtungo wa kisanaa ulio na
mpangilio maalum wa lugha ya mkato ambayo ndani yake ina vina, urari wa mizani
na muwala maalum ambavyo kwa pamoja huwa na fani na maudhui yahusuyo hisi
fulani au tukio juu ya maisha ya mtu au
watu wa mazingira na wakati maalum”.
WANA MAMBO LEO
Wangari
na Mwai (1988:5) wanaonesha kuwa washairi wa kisasa wanaeleza kwamba fasihi
hubadilika katika umbo na maudhui na kwa hiyo ushairi wa Kiswahili sharti
uruhusu mabadiliko yanayotokea katika ushairi huru.
Mulokozi na Kahigi (1979:25) wanasema:
“Ushairi ni sanaa inayopambanuliwa kwa
mpangilio maalum wa maneno fasaha yenye muwala, kwa lugha ya mkato, picha au
sitiari katika usemi, maandishi, au mahadhi ya wimbo ili kueleza wazo au
mawazo, kufunza au kueleza tukio au hisi fulani kuhusu maisha au mazingira ya
binadamu kwa njia inayogusa moyo”
